Tema - Bosna i Hercegovina

Novac neće doživjeti revoluciju

Novac je isuviše javno dobro i pitanje nacionalne bezbjednosti da bi bio prepušten privatnim, anonimnim, decentralizovanim akterima.

Šta budućnost donosi za novac i platne sisteme? Iako će ih sigurno obilježiti neviđene tehnologije, da bi se sagledala cjelina potreban je istorijski kontekst.

Tradicionalno, novac i platni sistemi funkcionišu na kombinaciji baznog novca (koji izdaje centralna banka) i novca privatnog sektora, koji obično emituju komercijalne banke kroz depozite po viđenju, kreditne kartice i slično. Pošto su noviji fintech platni sistemi poput Alipay-a, WeChat-a, Venmo-a ili PayPal-a i dalje povezani sa bankarskim depozitima i kreditnim karticama, oni predstavljaju evoluciju, a ne revoluciju.

Što se tiče Bitcoina i drugih decentralizovanih kripto sredstava, nijedno nije postalo valuta jer nijedno nije obračunska jedinica, skalabilno sredstvo plaćanja, stabilno čuvalo vrijednosti ili numeraire (referentna vrijednost za slična sredstva). El Salvador je otišao toliko daleko da proglasi Bitcoin zakonskim sredstvom plaćanja, ali se njime, u najboljem slučaju, obavlja oko 5% transakcija za robu i usluge.

Istina je da neki komentatori vjeruju da će Bitcoin tokom vremena postati čuvar vrijednosti, s obzirom na to da je Trampova administracija stvorila Stratešku rezervu Bitcoina, a više institucionalnih investitora ga dodaje u svoje portfelje. Ali to tek treba da se potvrdi.

Koje druge mogućnosti stvaraju tehnologije distribuiranih knjiga (DLT)? Ostavimo li po strani kripto sredstva, koja će ostati volatilni tokeni za spekulativne aktivnosti, pojavile su se tri druge opcije: digitalne valute centralnih banaka (CBDC), stabilkoini i tokenizovani depoziti.

Strahovi da bi CBDC mogao da dovede do gubitka uloge banaka ili olakša povlačenje depozita u kriznim vremenima sada su smanjeni jer će se najvjerovatnije uvesti ograničenja na iznose CBDC bilansa. U većini slučajeva, centralne banke će nastojati da obezbijede javno sigurno sredstvo za digitalne novčanike građana, a ne alternativu privatnim platnim sistemima; i većina CBDC-a neće biti „programabilna“ niti će donositi kamatu.

To znači da će rješenja privatnog sektora nastaviti da dominiraju plaćanjima. Fintech može da ponudi jeftine, sigurne i efikasne opcije koje nisu nužno zasnovane na DLT-u; a sada vlade nude real-time platne kanale za banke i korporacije koji omogućavaju jeftino i trenutno poravnanje. Čak i u DLT domenu, tokenizacija fondova tržišta novca ili kamatonosnih „flatkoina“ (vezanih za korpu sredstava) može podstaći usvajanje novih oblika kvazi ili šireg novca koji se može bez problema konvertovati u digitalni novac koji pruža platne usluge.

Ali preferencije se značajno razlikuju među jurisdikcijama. U Sjedinjenim Državama, ideološko protivljenje Trampove administracije CBDC-u dovelo je do favorizovanja stabilkoina (što je podstaklo upozorenja Banke za međunarodna poravnanja (BIS) da bi to moglo značiti povratak haotičnog slobodnog bankarstva XIX vijeka, samo u digitalnom formatu). U Evropi, nasuprot tome, brige oko rizika stabilkoina – poput novog začaranog kruga između trezora i izdavalaca stabilkoina, te slabih praksi borbe protiv pranja novca i provjere klijenata – znače prednost za CBDC i tokenizovane depozite. A u Kini, averzija prema potencijalno decentralizovanim stabilkoinima navela je vladu da favorizuje CBDC i fintech platna rješenja.

Idealno, svako od ovih rješenja bi koegzistiralo i igralo različitu ulogu u dobro organizovanom sistemu digitalnih valuta. CBDC bi bio javno sigurno sredstvo u digitalnim novčanicima građana, obezbjeđujući osnovu povjerenja za cijeli sistem. Stabilkoini bi se zatim koristili za domaća peer-to-peer ili međunarodna plaćanja, a tokenizovani depoziti za međubankarske transakcije.

Do sada, jedna od rijetkih jurisdikcija koja je prepoznala značaj implementacije ove „piramide“ digitalnih valuta su Ujedinjeni Arapski Emirati, koji stvaraju najprijemčivije okruženje za digitalnu imovinu na globalnom nivou. U tom kontekstu, vrijedi napomenuti da, iako su novi digitalni oblici novca zasnovani na nekom obliku DLT-a, većina funkcioniše na centralizovanim, a ne decentralizovanim knjigama, i obično ih odobravaju ovlašćeni i pouzdani validatori, a ne kroz dozvoljene i nepouzdane transakcije. Drugim riječima, oni su bliži tradicionalnim centralizovanim knjigama nego pravom DLT-u.

Ipak, mnogi koji tokenizuju stvarnu imovinu odlučuju se za DLT kao preferisanu „ujedinjujuću platformu“, pri čemu se digitalna sredstva denominišu u nativno-digitalnim valutama. Dakle, umjesto da se fokusiramo na trku za dominaciju nad domaćim ili prekograničnim platnim sistemima, predlažemo da se prati geopolitika digitalnih valuta, s obzirom na njihov potencijal da služe kao globalna rezervna sredstva.

Nastojeći da poveća globalnu ulogu juana, dijelom kako bi umanjila rizik od budućih američkih finansijskih sankcija, Kina promoviše upotrebu svog CBDC-a, e-CNY, u prekograničnim transakcijama među zemljama uključenim u kinesku Inicijativu Pojas i put (i njen sestrinski projekat, Digitalni put svile). Sa m-Bridge-om, tehnologijom prvobitno razvijenom sa BIS-om, e-CNY bi mogao da se koristi za zaobilaženje dolarskih kanala i SWIFT sistema u prekograničnim transakcijama; u stvari, Kina već ima sopstvenu alternativu SWIFT-u: CIPS (Cross-border Interbank Payment System).

Ovi potezi sugerišu da bi eurozona mogla da se nađe stisnuta između i dalje dominantnog dolara (čija bi uloga bila ojačana širokom upotrebom stabilkoina vezanih za dolar) i rastućeg e-CNY-ja. Zato se Evropa brzo kreće ka uvođenju digitalnog eura, koji bi mogao da pomogne u održavanju globalne rezervne uloge jedinstvene valute i obezbijedi određenu „stratešku autonomiju“ Evropskoj uniji.

Na kraju, Trampova administracija promoviše stabilkoine (kroz nedavni GENIUS Act) kako bi sačuvala dominantnu ulogu dolara u globalnim plaćanjima i kao rezervne valute. Sa stabilkoinima zasnovanim na dolaru koji sada ponovo dolarizuju globalnu ekonomiju, i Kina i eurozona ponovo razmatraju svoj raniji skepticizam i razmišljaju o izdavanju sopstvenih stabilkoina.

Budućnost novca i platnih sistema biće obilježena evolucijom, a ne nekom radikalnom kripto revolucijom. Mrežni efekti daju trenutnim sistemima prednost postojećih aktera. Više od decenije i po nakon lansiranja Bitcoina, glavni napredak u kriptu je stabilkoin, koji je samo digitalna verzija fiducijarne valute; a čak će i usvajanje stabilkoina biti postepeno. Novac je isuviše javno dobro i isuviše pitanje nacionalne bezbjednosti da bi bio prepušten privatnim, anonimnim, decentralizovanim akterima. Na ovaj ili onaj način, on će ostati u nadležnosti države.